Vejetaryen diyetler son birkaç yılda giderek daha popüler hale gelmiştir. Hayvansal ürünler yerine bitkisel gıdaları ön plana çıkaran bu yeme şekli, sıklıkla bitki temelli hareketin bir parçası olarak anılmaktadır. Daha fazla kişinin vejetaryen bir diyeti tercih etmesinin sayısız nedeni ve bu yeme tarzına çeşitli yaklaşımlar vardır. Vejetaryen diyetin yedi farklı türü vardır. Bu türlerin birbirinden farklı olmasının sebebi insanların yeme alışkanlıkları, çevresel faktörler ve insanların vücutlarında oluşan metabolik faaliyetlerdir. Bu diyet türleri şunlardır:
- Lakto-Ovo-Vejetaryen Diyet
-
Lakto-Vejetaryen Diyet
-
Ovo-Vejetaryen Diyet
-
Pesketaryen Diyet
-
Vegan Diyet
-
Flexitarian Diyet
-
Pollotarian Diyet
Bir kişinin vejetaryen veya bitki temelli beslenmeyi tercih etmesinin üç temel nedeni vardır. Bu nedenler, kişisel ve halk sağlığı, çevresel faktörler ve gıda için üretilen hayvanlar ile ilişkilidir. Araştırmalara göre, özellikle büyük ölçekli konsantre hayvan besleme operasyonlarında üretilen hayvansal ürünlerin antibiyotikler gibi istenmeyen bileşikler içerdiği keşfedildi. Bir diğer araştırmaya göre, hayvan yemlerinde antibiyotik kullanımı, insanlarda antibiyotiğe dirençli bakterilerin büyümesi ile ilişkilendirilmiştir. İyi planlanmış, beslenme açısından uygun vejetaryen yemeklerin bireysel sağlık yararları da araştırmalarda gösterilmiştir.
Vejetaryen diyet, kilo vermenize ve obezite riskinin en aza indirilmesinin yanı sıra tip 2 diyabet, kalp hastalığı ve kanser gibi kronik rahatsızlıkları azaltılmasına yardımcı olabilmektedir. Ayrıca birçok kişi, toprak, su ve hava kalitesi üzerindeki zararlı etkileri nedeniyle sanayileşmiş hayvancılığı desteklemez. Örneğin, hayvan çiftliklerinden gelen gübre, yeraltı suyunu kirletebilir. Bu, suda ki yaşamın sona ermesine neden olabilir.
1. Lakto-Ovo-Vejetaryen Diyet
Lakto-ovo-vejetaryen diyet, bazıları tarafından en geleneksel vejetaryen diyet olarak kabul edilir. Bu diyet türünde et veya balık tüketimi yoktur, ancak yine de yumurta ve süt ürünleri tüketimi vardır. "Lakto" ön eki, süt anlamına gelen Latince lac kelimesinden türetilmiştir ve inek sütü veya süt ürünlerini ima eder. Süt sadece inekler ve insanlar gibi memeliler tarafından üretilebilir. "Ovo" ön eki, yumurta anlamına gelen ve yumurta anlamına gelen Latince ovum kelimesinden türetilmiştir. Bir lakto-ovo vejetaryen diyeti, sığır, balık, kümes hayvanları ve domuz eti gibi hayvan kaynaklı etlerden kaçınırken yumurta, süt, peynir, tereyağı, yoğurt, ekşi krema, dondurma ve diğer süt ürünlerinin tüketimi vardır. Bazı insanlar bu versiyonu dini veya kültürel nedenlerle seçmektedir. Örnek olarak, Hinduizm ve Budizm verilebilir.
Bu diyet türü diğer vejetaryen diyet türlerine karşın daha kolaydır. Çünkü hayvansal protein direkt olarak süt ürünlerinden ve yumurtadan alınabilmektedir. Bu diyet türü uygulanması sonucu, kanser riski düşmekte, diyabet riski en aza indirgenmekte ve fazla kilo kaybı meydana gelmektedir.
2. Lakto-Vejetaryen Diyet
"Lakto" kelimesinden de anlaşılacağı gibi, bir lakto-vejetaryen diyeti, süt ürünlerini içeren bitki bazlı bir diyettir. İnek sütü gibi süt ürünleri ve onunla yapılan yiyecekler bu kategoriye girer. Peynir, tereyağı, ekşi krema, yoğurt ve dondurma bunlara örnektir. Sığır eti, domuz eti, kümes hayvanları ve balık dahil tüm etler yasaktır. Yumurta tüketimi bu diyet türünde bulunmaz. Lakto-vejetaryen diyet uygulayan kişiler, lakto-ovo-vejetaryen diyet uygulayanlara benzer şekilde, dini veya kültürel nedenlerle bunu yapabilirler. Bu, Jainizm, Hinduizm ve Budizm'in takipçileri arasında yaygın bir durumdur. Bu diyet türü obeziteyi en aza indirger ve süt ürünlerinin tüketiminden dolayı kalsiyum bakımından sıkıntı çekilmez.
3. Ovo-Vejetaryen Diyet
"Ovo" öneki, bir ovo-vejetaryen diyetinin süt ürünleri içermediğini, ancak yumurtaları içerdiğini belirtir. Ovo-vejetaryen diyette, et ve balığa ek olarak inek sütü, peynir, tereyağı, ekşi krema, yoğurt ve dondurma gibi tüm süt ürünlerini ve bunlarla üretilen yemekler tüketilmez. Çırpılmış yumurta, katı yumurta ve omlet gibi yumurta ve yumurta yemekleri, bir ovo-vejetaryen diyetine dahil edilecektir. Bu diyet türü uygulayan kişiler yumurta tükettikleri için protein açısından herhangi bir sıkıntı çekmezler.
4. Pesketaryen Diyet
Balık içeren bitki bazlı bir diyet, pesketaryen diyeti olarak bilinir. "Pesce" kelimesi, "balık" anlamına gelen İtalyanca "pesce" kelimesinden gelir. Ton balığı, pisi balığı, somon veya suşi gibi balık bazlı yiyecekler bu diyet türünde tüketilebilir. Ancak sığır eti, kümes hayvanları eti veya domuz gibi diğer etlerden kaçınırlar. Pesketaryen diyet türünü uygulayan kişiler tercih olarak yumurta veya süt tüketebilirler. Balık ve deniz ürünleri, pesketaryen diyetinde bol miktarda bulunan faydalı omega-3 yağ asitleri sağlar. Bazı vejetaryen diyet türleri bunun gibi besinlerden eksik kalmış olabilir. Ancak vücudun ihtiyacı olduğu protein ve omega-3 yağ asidini bu diyeti uygulayan kişiler direkt olarak balıktan karşılarlar.
5. Vegan Diyet
Vegan diyet, et, balık, süt ürünleri ve yumurta gibi tüm hayvan kaynaklı ürünlerinin tüketilmediği bir diyettir. Bal, arılar tarafından üretildiği için bazı veganlar tarafından da kaçınılır. Bazı insanlar etik nedenlerle vegan beslenmeyi tercih eder. Bir vegan diyeti tamamen bitki bazlı yemeklerden oluşur. Fasulye, bezelye ve mercimek gibi meyveler, sebzeler, tahıllar, kabuklu yemişler, tohumlar ve baklagiller bu kategoriye girer.
Bitkisel bazlı süt ve süt ürünleri, tofu, tempeh, seitan ve jackfruit gibi bitki bazlı et ikameleri gibi geleneksel hayvansal ürünlere bitki bazlı alternatifler vegan diyetine dahil edilebilir. Vegan diyeti, yemek seçeneklerinin ötesine ve kişinin günlük yaşamına yayılma eğiliminde olması bakımından da farklıdır. Örneğin vegan diyeti uygulayan biri, hayvansal kaynaklı maddeler içeren kozmetik, giysi ve ayakkabı gibi hayvanlar üzerinde test edilmiş tüketici ürünlerini satın almaktan kaçınmaktadır.
Bazı mineraller vegan diyetlerinde eksiktir. Bu yüzden veganların alması gereken vitamin ve mineraller bulunmaktadır. Sağlık uzmanları veganlara sıklıkla B12 vitamini, demir, omega-3 yağları, çinko ve diğer besinler gibi vitamin ve mineral takviyeleri almalarını tavsiye etmektedir.
6. Flexitarian Diyet
"Flexi" ön eki, esnek bir diyetin katı bir vegan veya vejetaryen diyetinden daha esnek olması amaçlandığını gösterir. Bazı hayvansal ürünlere mütevazi miktarlarda izin verirken, bitki bazlı yemeklerin sağlık avantajlarını vurgular. Ağırlıklı olarak, bazı et ve yumurta ve süt ürünleri gibi diğer hayvansal ürünlerin ölçülü olarak dahil edildiği bitki bazlı bir diyettir. Esnek bir diyetin temel ilkeleri, büyük ölçüde bütün bitkisel gıdaları yemeyi, proteinlerin çoğunu hayvanlardan ziyade bitkilerden elde etmeyi, ilave şeker ve işlenmiş gıdaları mümkün olduğunca azaltmayı ve ara sıra et ve hayvansal ürünleri eklemeyi içerir. Ara sıra az miktarda et yedikleri için, fleksitaryenler resmi olarak vejetaryen değillerdir. İhtiyaçlarına uygun bir diyet oluşturmak kişiye kalmıştır.
7. Pollotarian Diyet
Bazen pollo-vejetaryen olarak da bilinen pollotarian diyeti, bazı hayvan etlerine izin veren bir tür yarı-vejetaryenliktir."Pollo" ön eki İspanyolca'da teknik olarak "tavuk" anlamına gelmesine rağmen, hindi ve ördek de dahil olmak üzere birçok kümes hayvanı tüketirler. Bu diyet, kırmızı et ve domuz ürünlerini diyetten hariç tutar. Ayrıca bazı insanlar yumurta ve süt ürünleri tüketirken bazıları tüketmez. Pesce-pollotarians, ara sıra balık ve deniz ürünleri tüketen pollotaryenlerdir. Diyet, tavuğa ek olarak tam tahıllar, meyveler, sebzeler, kuruyemişler, tohumlar ve sağlıklı yağlar gibi bitki bazlı gıdaları vurgular. Bir polen diyetinin besleyici yapısı, tüketilecek kümes hayvanlarının türleri ve miktarları için sabit kriterler olmadığı için büyük ölçüde değişebilir.
En İyi Vejetaryen Diyet Türünü Seçmek İçin Ne Yapılmalıdır?
Vejetaryen beslenmenin sizin için uygun olup olmadığına karar verirken sürdürülebilirlik, maliyet ve beslenme kalitesi gibi değişkenleri düşünmek çok önemlidir. Ayrıca, kişisel değerlerinize ve isteklerinize en uygun varyasyonu seçmek, sizin için ne kadar sürdürülebilir olacağını belirlemede kritik bir bileşendir. Yaşam tarzınız için uygun olmayan ve değerlerinizle uyuşmayan bir yeme yöntemini sürdürmek çok daha zor olacaktır. Tüm farklı vejetaryen diyetlerin harika yanı, farklı çeşitleri deneyebilmeniz ve sizin için uygun olanı keşfedene kadar ayarlamalar yapabilmenizdir. Bu diyet türleri uygulanmadan önce araştırmaya başvurmak önemli bir husustur. Hangi diyet türünü seçeceğinizi iyice araştırıp ona göre plan yapmalısınız. Daha önceden kan değerlerinizi ölçtürüp, kan değerinizi göz önüne alıp hangi diyet türüne başvuracağınız oldukça önemlidir.
Kan Tipi Vejetaryenlik Türünü Etkiler Mi?
Kan tipinin beslenme açısından önemli olduğunu savunan bilim insanları bulunmaktadır. Örneğin, ''A kan grubuna sahip bir insan çoğunlukla sebze ağırlıklı beslenmeli'' gibi belirli öneriler yapılır. Kan grubuna göre diyet uygulamasını araştıran doktorlar buna uygun davranan kişilerin kendilerini daha enerjik hissedeceklerini savunmuşlardır.
''0 kan grubuna sahip olan insanlar et ürünlerinden vazgeçmemelidir.'' yönünde ortaya atılan bir görüş vejetaryenlikle çelişmektedir. Araştırmacılar bunun evrimsel bir süreç olduğunu savunmuşlardır. Yani ''0 kan grubuna sahip insanların ataları daha çok avcı topluluklardan oluşmaktadır. Bunun sonucu 0 kan grubuna sahip insanlar et yemediklerinde bunun eksikliğini fazlasıyla hissedeceklerdir.'' yönünde bir açıklama yapılmıştır. Ancak bu konuda yapılan araştırmalar yetersizdir ve daha çok çalışmaya ihtiyaç vardır.
Yapması En Kolay Vejetaryen Diyet Türü Nedir?
Ülkemizde yapması en kolay vejetaryen diyet türü flexitarian diyetidir. Çünkü esnek olması sebebiyle sebze ağırlıklı beslenilse bile az miktarda et tüketimi vardır. Bu sayede tüketilen besin çeşidi daha fazladır. Bunun yanında, süt ürünleri ve yumurta tüketimi kişinin isteğine bırakılmış olma sebebi ile tüketilen besin çeşidi daha da fazla artmaktadır.
En Zor Vejetaryen Diyet Türü Nedir?
Uygulanması en zor vejetaryen diyet vegan diyetidir. Çünkü tüketilecek besin çeşidi oldukça sınırlıdır. Bunun yanında hayvansal gıdaların hiçbirinin tüketilmemesi iyi planmamış bir diyet planı uygulanıyorsa insan vücudunun sağlığı açısından zora sokabilir.
Hangi Vejetaryen Diyet En Sağlıklı?
Hangi vejetaryen diyetinin en sağlıklı olduğu kişiden kişiye değişmektedir. Bu konuyu etkileyen pek çok etken vardır. Örneğin, omega 3 yağ asidinin eksikliğini hisseden kişiler için en iyi vejetaryen diyet türü pesketaryen diyettir. Yani bu konu tamamen kişiye bağlıdır. Bu diyet türlerinin arasında seçim yapmadan önce doktora danışmak bu yüzden oldukça önemlidir.
En Pahalı Vejetaryen Diyet Nedir?
En pahalı vejetaryen diyet vegan diyetidir. Çünkü oldukça sınırlı besin çeşitleri dünya üzerinde sınırlı sayıda üretilmektedir. Aynı zamanda vegan restoranlar normal restoranlara nazaran daha pahalıdır. Hayvanlarda bulunan proteinleri, vitaminleri ve mineralleri diğer bitki türlerinde arayıp bunu besin haline getirmek oldukça masraflı olmaktadır.
Hangi Tür Vejetaryen Diyet En Yüksek Protein İçerir?
En yüksek protein içeren diyet türü pesketaryen diyettir. Balıklarda bulunan proteinlerin doğrudan vücuda alınması bunun en önemli sebebidir. Ayrıca sebzelerde bulunan bitkisel proteininde buna etkisi oldukça fazladır.
Hangi Tür Vejetaryen Diyeti, En Düşük Karbonhidrat Alımına Sahiptir?
Bu sorunun cevabı tamamen karbonhidratlı bitkilerin ne kadar tüketildiği ile ilgilidir. Her vejetaryen diyet türünde bitki bazı en önemli unsurdur. Bu diyet türlerinin uygulanmasında yeteri kadar karbonhidrat içeren bitkilerin tüketilmesi önemli bir unsurdur.
