Çeşitli nedenlerden dolayı hayvansal ürünlerin ve bu ürünlerden hazırlanan katkılı yiyeceklerin kullanılmasını reddetme durumuna veganlık denmektedir. Vegan olarak beslenmeye dikkat eden kişiler, hayvanların kullanıldığı tüm gıdaları ve ürünleri kullanmayı reddeder.
Sadece yiyecek değil; yapımında kürk, kemik, yün ya da jelatin gibi hayvansal maddelerin kullanıldığı ürünler de veganların reddettiği ürünler sınıfına girer. Örneğin kaşmir ya da ipek kumaşlarından yapılan giysiler veganların kullanım sınıfına giren ürünlerden değildir. Bunun yerine keten, akrilik ya da pamuk gibi kumaşları tercih ederler. Veganlık aynı zamanda bir yaşayış biçimidir. Hayvanların istismar edildiği hiçbir aktiviteye katılmaz ve bunlara karşı durduklarını bildirirler.
Veganlık Ne Demektir?
Veganlık tanımı yapılırken genelde insanların aklına yalnızca et yemeyen insanlar gelir; ancak bu tanım son derece yanlıştır. Veganlık aynı zamanda bir yaşayış biçimi ve bir felsefedir. Veganlar hayvanların istismar edildiği hiçbir aktiviteye katılmaz ve bunlara karşı durduklarını bildirirler. Bu bile işin boyutunun aslında ne kadar sosyolojik olduğunun göstergesidir.
Veganlık tanımı yapılırken dikkat edilmesi gereken noktalardan biri de veganlığın farklı çeşitlerinin hangi amaçlara hizmet ettiğidir.
Veganlığın Tarihçesi
Vegan kelimesinin etimolojisine bakıldığında ilk olarak 1944 yılında The Vegan Society'nin kurucularından olan Donald Watson’ın bu ismi kullandığı görülmektedir. İngiliz aktiviste göre veganlık; hayvanlar aleminin sömürü ve zulmüne karşı yaşamı gözetmenin bir yoludur. Veganlık kavramı ülkemizde ise ilk kez 90’lı yılların başında kullanılmıştır.
Veganlığın geçmişine bakıldığında, vejetaryen derneklerinde sadece hayvan eti değil aynı zamanda süt gibi diğer hayvansal gıdalarında kullanılmaması gerektiğini düşünen bir grup tarafından ortaya atıldığı görülmektedir.
Veganlık Çeşitleri Nelerdir?
Veganlığın ortaya çıkması ve yayılması ile birlikte bu felsefe ve yaşayış biçimini farklı şekilde yorumlamış insanlar da ortaya çıkmıştır. Veganlık çeşitleri şunlardır:
-
Etik Veganlık
Veganlığın türcülük ayrımlarını belli eden çeşidi etik veganlık olarak geçmektedir. Türcülüğe bakış, hayvan teorilerindeki hayvan hakları paradigması ile faydacı yaklaşıma aittir. Etik veganlıkta öne çıkan şeylerden biri hayvanların yaşam alanlarının kısıtlanmamasıdır. Bu düşünceye göre yaşamımızın bir özenesi olan hayvanların da belirli hakları vardır. İnsanoğlu sırf karnını doyurmak ya da zevkten ötürü hayvansal gıdalara yönelemez.
Etik veganlığın temsilcilerinden olan Hayvan Haklarına Abolisyonist Yaklaşım’ın kurucusu Gary L. Francione, yaşamı hissedebilen tüm hayvanların başkalarının malı gibi muhakeme görmeme hakkına sahip olduğunu belirtmektedir. Kendilerini hayvanlardan üstün gören her insan için etik veganlık yaratılmıştır.
-
Çevreci Veganlık
Bu tip veganlıkta hayvan haklarından daha çok hayvansal ürünlerin üretimi sonucunda çevreye verilen zararlara odaklanılmaktadır. Buna en iyi örnek domuz ve tavukların yetiştirilmesinde okyanus balıklarının yem olarak kullanılması gösterilmektedir.
Birleşmiş Milletlerin hazırladığı raporlara göre hayvan yemi için avlanılan canlılar biyoçeşitliliğe olumsuz etkiler yapmaktadır. Raporlarda yer alan diğer sonuçlara göre ise karbon dioksit salınımlarının yüzde 9'u, amonyak salınımının yüzde 68’i, metan salınımının yüzde 37’si hayvancılık kaynaklıdır.
-
Sağlık Amaçlı Veganlık
Hayvansal gıdaların insan yapısına uygun olmadığını savunan, sadece bitkisel ürünlerle beslenenlerin çok daha sağlıklı bir ömür geçirebileceğine inanan bu çeşit veganlıkta ortaya atılan fikirlerin dayanak noktası insan sağlığıdır. Vegan beslenme biçiminde hayvansal gıdalar kullanılmaz. Buna sadece kırmızı ya da beyaz et dahil değildir. Aynı zamanda süt, yumurta ya da hayvansal jelatin ürünleri de asla kullanılmaz.
Son yıllarda yapılan çalışmalarda vegan beslenmenin kanser, yüksek tansiyon, obezite, kalp hastalığı ve şeker gibi pek çok hastalığı önlediği görülmüştür. Bu fikre karşı olanlar ise bitkisel ürünlere olduğu kadar hayvansal gıdalara da ihtiyacımız olduğunu savunmaktadır. Bazı insanlar ise dönem dönem vegan diyetleri uygulayarak sadece bitkisel gıdalarla beslenir.
Vegan Olmanın Faydaları Nelerdir?
Vegan beslenme tartışılan bir konu olsa da, inkar edilemez pek çok faydası olduğu da açıktır. Başlarda hayvan haklarının korunması ile ilgili bir farkındalık olan vegan beslenme zamanla sağlıklı yaşamak isteyenlerin diyetlerinin başrolü olmuştur. Bu çizgide düşünen insanlar vegan olmanın faydalarını diğer tüm insanlara yayamaya çalışmaktadır. Vegan beslenmenin faydaları şunlardır:
- Vegan beslenme sağlıklı bir şekilde kilo vermeye yardımcı olur.
- Sebze temelli beslenme insanlara çok daha fazla enerji verir. Yüksek enerji fiziksel hareketlerin daha rahat yapılmasına yardımcı olur.
- Vegan beslenme hormonları dengelemektedir. Özellikle adet öncesi gerginlikten şikâyetçi olanlar için hormon dengelenmesi çok önemlidir.
- Vegan beslenme cildi güzelleştirir. Az yağlı bitkisel gıdaların tüketimi ciltte leke ve sivilce gibi şeylerin çıkmasını engellemektedir.
- Veganlık yaşam biçimini benimseyenler çevreye karşı daha duyarlıdır ve kişisel sorumluluklarını yerine getirmenin rahatlığı ile yaşar.
Vegan Olmanın Zararları Nelerdir?
Vegan olmanın faydası olduğu kadar zararlı olduğu yönleri de vardır. Özellikle sadece bitkisel temelli beslenmek insan vücudunun diğer besinlerden alması gereken mineral ve vitaminlerin alınamamasını sağlar. Vegan olmanın beraberinde getirdiği zararlar şunlardır:
- Hayvansal gıdalarla alınan kalsiyum, B12 ve D vitamini gibi faydalı bileşenleri doğal yollarla alamamak.
- Hücre oluşumuna ve yenilenmesine yardımcı olan aminoasitleri almamızı sağlayan protein kaynakları yalnızca et ve süt ürünlerinde vardır. Veganlar gerekli proteini almak için doğru bir protein takvimi uygulamak zorundadır.
- Kamuoyunda oluşan vegan algısı sürekli sağlıklı besinlerle beslenen kişilerden oluşmaktadır; ancak her gün alkol, zararlı ve sentetik yağlarla hazırlanmış cips, şekerleme gibi besinlerle beslenen veganlar da mevcuttur. Önerilen şartlar altında vegan beslenme tercih edilse dahi, planlı şekilde günde 5 öğün sebze-meyve alımı oldukça önemlidir.
- Vegan beslenen çocuk ve hamileler, profesyonel bir beslenme uzmanı eşliğinde vegan diyeti uygulamalıdır. Bu dönemlerde alınan yetersiz vitamin ve mineraller ciddi sorunlara yol açabilir.
Veganlar Nasıl Beslenir?
Vegan beslenmede tahıllar ve bitkisel gıdalar oldukça önemli yer tutmaktadır. Hayvansal ürünler tüketilmediğinden protein alımı bitkisel kaynaklardan alınır. D vitamini, omega3, EPA, iyot, kalsiyum, çinko gibi mineral ve vitaminler gıda takviyeleri ile telafi edilmektedir. Omega yönünden zengin olan tohumlar beslenme takviminde önemli bir yer tutmaktadır.
1.Protein
Protein hem kas gelişimi hem de hücre yenilenmesi bakımından oldukça önemlidir. Kırımızı et oldukça zengin bir protein kaynağıdır ancak veganlar hayvansal gıdaları tüketmediğinden farklı besinlerle protein alımını gerçekleştirir. Bunlardan en önemlisi baklagillerdir. Fasulye ve nohut gibi baklagiller 100 gramda 16 gram protein barındırmaktadır. Süt, yoğurt, yumurta gibi gıdalar da protein açısından oldukça zengindir ancak veganlar hayvansal hiçbir gıdayı tüketmezler.
Uniq2go in love Vegan Crunchy Peanutpaste 32 gr 12'li Kutu protein içeriği yüksek vegan ürünlerden biridir.
2.B12 Vitamini
Bir insan günde ortalama 150 pg/ml civarında B12 vitamini almalıdır. Bu miktar düştüğünde özellikle kansızlık gibi sıkıntılar baş gösterebilir. B12 vitamini yalnızca sakatat, karides, midye, alabalık, somon balığı, süt, peynir, yumurta gibi hayvansal gıdalarda bulunur. Bundan dolayı vegan beslenen bireyeler besin aracılığı ile B12 alamazlar. B12 vitamini içeren bitkisel kapsüller, veganların B12 ihtiyacını gidermeye yardımcı olur.
Solgar Vitamin B12 1000 mcg 100 Dilaltı Tablet bitkisel kapsülleri ile vegan ve vejetaryen kullanımına uygun bir formda üretilmiştir.
3.D Vitamini
D vitaminin en önemli kaynağı güneş ışınlarıdır. Bununla birlikte bazı bitkisel ve hayvansal gıdalar da D vitaminine sahiptir. Veganlar özellikle çeşitli tahıllar ve mantarlardan D vitamini alabilir.
4.Kalsiyum
Güçlü kemikler ve dişler için oldukça önemli bileşenlerden olan kalsiyum tohumların birçoğunda bulunması nedeni ile vegan beslenmede oldukça önemli bir yer tutar. Bunun dışında kuru incir de önemli bir kalsiyum kaynağıdır.
5.Omega 3 Yağ Asitleri
En zengin omega 3 kaynakları genelde deniz ürünleridir. Sağlıklı bir yetişkin günde en az 250-500 mg omega 3 almalıdır. Deniz ürünlerinin dışında veganların alabileceği pek çok omega 3 yağ asidi kaynağı vardır. Ceviz, soya fasulyesi, keten ve chia tohumu bunlardan bazılarıdır.
Veganlar Hangi Besinleri Yemez?
Veganlar kendilerine özel bir beslenme programı uygularlar. Bu beslenme programı içinde hayvansal hiçbir gıda tüketilmez. Veganların tüketmediği besinler şunlardır:
- Kırmızı ve beyaz etler: Sığır, domuz, kuzu, dana, av eti, tavuk, hindi, ördek vb. hayvan etleri,
- Deniz ürünleri: Balık, karides, midye, istiridye, yengeç, ıstakoz vb.
- Süt ürünleri: Kaymak, yoğurt, tereyağı, süt, süt kullanılan dondurma çeşitleri vb.
- Bal, polen, arış sütü vb.
- Laktoz, jelatin, L-sistein, balık yağı kaynaklı omega 3 hapları ve kapsülleri vb.
Veganlık Sağlıklı Mıdır?
Vegan beslenmenin son yıllarda artış göstermesi, vegan beslenme üzerine yapılan araştırmaların da artmasına neden olmuştur. Bu araştırmalar sonucunda vegan beslenmenin kalp hastalıklarını yüzde 25 oranında önlediği görülmüştür.
Farklı çalışmalar da tip 2 diyabet sorunlarının vegan beslenenlerde çok daha az görüldüğünü ortaya çıkarmaktadır. Kan şekerinin doğru bir şekilde düzenlenmesi ve dengeli bir kilo için de vegan beslenme oldukça önemlidir.
Ancak vegan beslenmek demek bitkisel gıdaların ya da karbonhidratların gelişigüzel kullanılabileceği anlamına gelmez. Vegan da olsa fazla miktarda beyaz ekmek, makarna, kızartma gibi ürünleri kullananlar olumlu sonuçlar elde edemez. Vegan da olsanız rafine edilmiş ürünleri kullanmak zararlıdır.
Veganlık ile İlgili Kitaplar Hangileridir?
Dünya genelinde veganlık ile ilgili yazılmış pek çok kitap bulunmaktadır. Veganlığın hem beslenme şeklini hem de etik felsefesini inceleyen Türk ve yabancı yazarlar tarafından yazılan bu kitaplar şunlardır:
- Etin Cinsel Politikası – Carol J. Adams
- Tabağındaki Yüz – Jeffrey Moussaieff Masson
- Vegan Beslenme – Dr. Murat Kınıkoğlu
- İnsan Neden Vegan Olur – Gary L. Francione, Anna Charlton
- Vegan ve Anarşi – Elisee Reclus
- Hayvan Hakları ve Veganizm – Derleme
- Hayvan Yemek – Jonathan Safran Foer
